De chemische fabriek bij de stad Dordrecht loost al sinds de jaren zestig PFAS in de rivier. Hoe is het als PFAS doordringt in je leefomgeving?Gezondheidswetenschapper Marleen Beljaars groeide hier op en woont er nu met haar man en vier kinderen. Annelies den Boer van onze partnerorganisatie Stichting Tegengif vertelt wat er nog moet gebeuren om de productie van deze giftige chemische stoffen een halt toe te roepen.

Het grondrecht op een veilige omgeving

“Ik heb me nooit gerealiseerd dat ik mijn kinderen door de aanwezigheid van Chemours een cocktail van gif gaf”, zei Marleen tijdens een hoorzitting in de Provinciale Staten van Zuid-Holland. Ze vindt het “onverteerbaar en misselijkmakend” dat het grondrecht op een veilige omgeving door deze producent van chemische stoffen wordt genegeerd. Haar speech maakte indruk, ging het internet rond en stond in de top-3 speeches van de maand september 2023 op NPO Radio 1, net onder die van Zelensky.

Opvallende reclame in bushokjes

Bijna een halfjaar later reflecteert Marleen op de schok die volgde op de geruchtmakende uitzending van het tv-programma Zembla, de ‘PFAS-doofpot’. De Zembla-onderzoekers toonden aan dat al tientallen jaren duidelijk was dat de chemische stoffen gevaarlijk waren, terwijl de productie onverminderd doorging. “Vlak voor die tv- uitzending, waarvan ik toen de inhoud nog niet kende, viel het me op dat Chemours opvallende reclame in bushokjes had opgehangen met slogans als ‘Een duurzame toekomst voor Europa’. En op YouTube en andere social media richtte het bedrijf zich overduidelijk op mensen in deze omgeving. Ik hoorde een moeder op het schoolplein de boodschap van deze reclames letterlijk opdreunen: ‘Ze maken daar toch producten die onmisbaar zijn?’.”

Schokgolf door generaties

Marleen en haar gezin waren nog niet zo lang geleden verhuisd binnen Dordrecht toen ze de tv-uitzending zag. “Ik ging van binnen kapot. We hadden nog overwogen om naar een andere stad te verhuizen, maar waren in Dordrecht gebleven. Ik had anders heimwee gekregen naar de stad uit mijn jeugd. Mijn eerste reactie was: ‘Ik moet hier onmiddellijk weg. Ik moet mijn kinderen redden’. Inmiddels kan ik het wel een beetje relativeren. Zelfs op Antarctica ben je bij wijze van spreken niet vrij van PFAS.”

Als ze terugdenkt aan haar jeugd in Dordrecht, gaan haar gedachten al snel uit naar haar familie. “Mijn speech tijdens de zitting sprak ik – achteraf gezien – ook uit voor mijn oma, die op 47-jarige leeftijd is overleden aan kanker. Ze ging altijd zwemmen in het water naast de fabriek, totdat het gebied uiteindelijk werd afgesloten voor recreatief gebruik. Haar zeven kinderen, onder wie mijn vader, zijn door haar dood getekend voor het leven. PFAS heeft een schokgolf doen gaan door generaties families in de omgeving. Natuurlijk kan ik niet hardmaken dat ze door deze chemische stoffen is gestorven, maar ik zeg altijd: als ze in de Dode Zee had gezwommen en niet in deze dode rivier, dan had ze geen kanker gekregen.”

Politici wakker schudden

PFAS zijn niet de eerste stoffen die – achteraf – slecht blijken te zijn voor de mens. Als gezondheidswetenschapper kan Marleen er niet over uit dat de schadelijke stoffen straffeloos gedumpt zijn in de natuur. “Neem asbest, hebben we daar niet van geleerd? Waarom wordt het voorzorgsbeginsel, dat je als producent moet aantonen dat jouw product geen schade aanricht bij mens, dier en de natuur, niet consequent toegepast? Het draait allemaal om geld. Ik wil politici wakker schudden: dit gaat om de toekomst van jullie kinderen en kleinkinderen. Deze stoffen gaan nooit meer weg.”

Reactie Stichting Tegengif

Annelies den Boer is directeur bij onze partnerorganisatie Stichting Tegengif. Deze organisatie vecht samen met Europese partnerorganisaties keihard voor stevige Europese wetgeving die het gebruik van PFAS terugdringt. De PFAS-restrictie zou in 2025 worden aangenomen. “Het is echter geen gelopen race, we merken dat er stevig wordt gelobbyd om het restrictievoorstel af te zwakken. Ook de aanstaande Europese verkiezingen kunnen invloed hebben op de PFAS-restrictie. Nederland was binnen Europa een voortrekker van het PFAS-verbod, maar we moeten zien hoe een nieuw kabinet zich gaat opstellen. Daar ligt een rol voor ons, om in gesprek te blijven met politici van alle richtingen.”

“Volgens mij is dit onderwerp geen ‘linkse hobby’, het gaat om de gezondheid van iedereen. Op dit moment merk ik dat we moeten blijven benadrukken dat het niet alleen een probleem is van omwonenden van de chemische industrie. PFAS worden zelfs in eieren van hobbykippen in Friesland gevonden, waar helemaal geen productie plaatsvindt. Gelukkig merk ik dat er steeds meer weerstand komt vanuit burgers, medici en de wetenschap. Samen staan we sterker in het verkondigen van de belangrijke boodschap: het is een probleem van ons allemaal.”