Lighthouse Reports brengt uit heel Europa media, journalisten en onderzoekers met specialistische kennis en vaardigheden samen. Medeoprichter en onderzoeksjournalist Ludo Hekman vertelt over drie onderzoeken die het afgelopen jaar voor beroering zorgden. Waarom zijn ze het onderzoek gestart? Hoe gingen ze te werk en wat leverde het op?

1. Het schaduwleger van Europa

Ons meest recente onderzoek Europe’s Shadow Armies heeft veel elementen in zich die de werkwijze van Lighthouse Reports kenmerkt. Aan de buitengrenzen van Europa worden mensen op de vlucht tegengehouden en teruggestuurd zonder dat ze asiel kunnen aanvragen. Deze zogeheten ‘pushbacks’ gaan vaak gepaard met veel geweld. De meest gewelddadige pushbacks worden uitgevoerd door mannen met bivakmutsen en uniformen zonder insignes. Met een team van journalisten uit Duitsland, Zwitserland, Frankrijk, Griekenland, Roemenië, Kroatië en Nederland en onze eigen ‘openbare bronnen’-onderzoekers, hebben we in acht maanden tijd onderzocht wie de mannen met maskers zijn, wie hen aanstuurt en waar het geld vandaan komt.

Fondsen van de Europese Unie

In elk van die landen blijken het officiële troepen te zijn die door overheden worden aangestuurd. De financiering komt grotendeels uit fondsen van de Europese Unie. Deze conclusies konden we trekken door verslaggeving ter plaatse te combineren met de analyse van online video’s, documenten en informatie van klokkenluiders. De resultaten zijn gepubliceerd en daarna opgepakt over heel de wereld: van Duitsland tot Griekenland, van Frankrijk tot de Verenigde Staten en van de Balkan tot aan Denemarken. Kroatië en de Europese Commissie hebben onderzoeken aangekondigd.

Indringende documentaire
In Nederland werkte Lighthouse Reports samen met Pointer, een onderzoeksjournalistiek programma van KRO-NCRV. De indringende documentaire Het schaduwleger van Europa kun je terugkijken op hun site.

2. Junta Myanmar maakt gebruik van EU-technologie

De militaire staatsgreep in Myanmar en het daaropvolgende dodelijke optreden van het leger leidde tot een strenge veroordeling van de G7 en de EU en een oproep het geweld tegen demonstranten te stoppen. Daarnaast heeft de EU sancties opgelegd aan Myanmar: geen wapens, geen surveillance-apparatuur en een uitgebreide lijst van personen en entiteiten met wie geen zaken mag worden gedaan en waarvan de financiële tegoeden zijn bevroren. Uit ons onderzoek is gebleken dat de nietsontziende junta toegang heeft tot Europese technologie om haar bevolking te bespieden.

Westerse bedrijven en EU-subsidies

We zijn het onderzoek gestart omdat er nog weinig aandacht is voor de risico’s van de export van surveillancetechnologie. Myanmar is een sterk voorbeeld want of je wordt gemonitord kan een kwestie van leven en dood zijn. Gedetineerden met wie we spraken vertelden ons hoe de leiders van hun studentenverenigingen werden weggeleid, hun hoofd met een kap bedekt. Ze kwamen niet terug. Dit onderzoek toonde aan dat de Tatmadaw, het meedogenloze leger van Myanmar dat de eigen bevolking in de gaten houdt, werd geholpen door Westerse bedrijven en EU-subsidies.

De deals werden gesloten toen Myanmar een burgerregering had, dus voor de coup. Het leger had echter al een slechte reputatie en de misstanden waren goed gedocumenteerd: van een aanhoudende genocide tot de gewelddadige onderdrukking van activisten en journalisten.

Hoog risico op misbruik

Dit onderzoek laat zien wat er kan gebeuren wanneer serieus toezicht op de export van surveillancetechnologie ontbreekt. Het roept de vraag op hoe Europa de export moet reguleren van surveillance- en forensische technologie naar plaatsen waar een hoog risico op misbruik bestaat. Vooral wanneer die technologie met publieke middelen is gebouwd.

Documentaire Al Jazeera

Het onderzoek leidde onder meer tot een documentaire met Al Jazeera, genomineerd voor een Venice TV award.

3. Deens bedrijf bewapent Emiraten

De Verenigde Arabische Emiraten (VAE) worden beschuldigd van ernstige oorlogsmisdaden, waaronder het uithongeren en bombarderen van burgers in Jemen. In het late najaar van 2018 trok de Deense regering daarom alle wapenexportvergunningen naar de Emiraten in. We zijn gaan onderzoeken wat dit betekent voor bedrijven die warme banden met de VAE onderhouden. Wat blijkt: het grootste IT-bedrijf van Denemarken, Systematic, bewapent nog steeds de strijdkrachten van de VAE in Jemen, ondanks een Deens exportverbod.

Britse dochteronderneming

Slechts drie weken na de bekendmaking van het exportverbod vroeg de Britse dochteronderneming van Systematic een exportvergunning aan naar de Emiraten voor dezelfde producten die eerder vanuit Denemarken waren verkocht. En tot op de dag van vandaag levert Systematic militaire software aan de Emiraten, die nu eenvoudig via haar Britse dochteronderneming vanuit Denemarken wordt geëxporteerd.

Reconstructie

Voor dit onderzoek, dat een maand of vier duurde, maakten we gebruik van officiële documenten die waren verkregen via WOB-procedures, we stroopten het internet af voor vacatureteksten waarmee we de internationale activiteiten van Systematic konden monitoren, en we analyseerden sociale media om te reconstrueren hoe het Deense bedrijf Systematic het wapenexportverbod voor de Emiraten omzeilde. Experts en mensenrechtenorganisaties zeggen naar aanleiding van onze bevindingen dat Systematic medeverantwoordelijk kan zijn voor mogelijke oorlogsmisdaden en dat de export ervan in strijd is met zowel de EU- als de VN-regels voor wapenexport. De publicaties leidden tot een politieonderzoek naar mogelijke misstanden bij Systematic.

Media-aandacht

De Deense media pakten het verhaal groots op. Op deze pagina zie je een tijdlijn en foto’s over het onderwerp (in het Deens).

Over Lighthouse Reports

Lighthouse Reports vervult een pioniersrol op het gebied van samenwerkende journalistiek. Ze initiëren tijdelijke newsrooms rond ambitieuze journalistieke vragen. Die newsrooms bestaan uit grensoverschrijdende teams die zich met cruciale thema’s bezighouden, zoals migratie, klimaat, conflicten en corruptie, en ze bedienen diverse platformen. Ze overstijgen grenzen, talen en formats. De newsrooms leveren redacteuren, middelen, specialisten en bronnen aan journalisten. De resultaten van hun werk bereiken het publiek op bestaande en vertrouwde mediaplatformen. Lighthouse is bewust geen uitgever zodat de medewerkers hun energie en middelen voor samenwerkingen kunnen aanwenden. Ze leiden de transnationale onderzoeken en maken gebruik van informatie uit WOB-verzoeken, de analyse van geldstromen en de inzet van nieuwe technieken zoals opensource-onderzoek en data science.