Armoede en schulden vormen een groot probleem, zowel voor mensen met schulden als voor de maatschappij. Soms bouwen mensen schulden op omdat ze meer lenen dan ze kunnen afbetalen, maar vaker nog stapelen de financiële problemen zich op omdat mensen moeite hebben met de betaling van hun vaste lasten, zoals zorgverzekering, huur en energiekosten. Het merendeel van mensen met schulden zit in de bijstand, maar het zijn niet alleen bijstandsgerechtigden die in de problemen komen. Steeds vaker gaat het om mensen met een baan, vooral zzp’ers.

Voor een grote groep mensen met schulden is de complexiteit van de samenleving te groot om zelf hun weg te vinden. Zij kijken aan tegen een onbegrijpelijk web van regels, toeslagen en belastingen, ze openen hun post niet meer en geven het uiteindelijk op. En zodra schulden oplopen is het moeilijk om het tij te keren.

Door de coronacrisis van het afgelopen jaar zijn flexwerkers en zzp’ers heel hard getroffen. Steunmaatregelen van de overheid behoeden zzp’ers voorlopig soms nog voor een faillissement, maar het is de vraag of zij in de nabije toekomst het hoofd boven water zullen kunnen houden. En hoe het door regels en wetten soms ook helemaal fout kan gaan bewees de zogenaamde ‘toeslagenaffaire’ die in 2020 aan het licht kwam. De Belastingdienst verweet een grote groep gezinnen gefraudeerd te hebben met de kindertoeslag. Dit leidde tot grote financiële moeilijkheden, forse schulden en grote persoonlijke drama’s.

Naar schatting hebben anderhalf miljoen mensen problematische schulden of een risico daarop. De meeste huishoudens met schulden krijgen geen formele schuldhulpverlening. De toelatingscriteria zijn streng, de procedures ingewikkeld en de wachttijden lang. Wanneer mensen zich aanmelden voor schuldhulpverlening bedraagt de gemiddelde schuld al zo’n 40 duizend euro.

Achter deze cijfers gaat veel persoonlijk leed schuil. Wie schulden heeft, krijgt ook vaker te kampen met een stapeling van psychische en sociale problemen. Als een cadeautje te duur is, ga je maar niet meer naar een verjaardag toe. En samen iets drinken of uitgaan is al helemaal een probleem. Vaak is de schaamte groot en dreigen stigmatisering en isolement.

Vroegtijdige signalering en voorkoming van sociaal isolement.

Om isolement te voorkomen is het belangrijk dat mensen in een vroeg stadium hulp krijgen. De persoonlijke aandacht en hulp van maatjes of buddy’s is daarop gericht. Maatjes van Schuldhulpmaatje zijn getrainde vrijwilligers die online of in persoon direct helpen bij onder andere het op orde brengen van de administratie en het plannen en beheersen van de uitgaven. Soms hebben deze maatjes zelf een schuldentraject doorlopen en kunnen zij vanuit hun ervaring goed helpen.

Werkgevers hebben vaak ook een signalerende functie, omdat ze zien dat medewerkers vragen om voorschotten of dat er loonbeslag wordt gelegd door schuldeisers. Werkgevers kunnen dan hulp bieden met de app van fiKks. Dit is een app waarin mensen met geldzorgen – anoniem – persoonlijke hulp krijgen van een collega. Deze buddy is een door fiKks opgeleide vrijwilliger.

Bijstand bij dreigende schulden

Soms hebben mensen nog geen problematische schulden, maar is hun situatie wel kwetsbaar. Een kapotte wasmachine of een fiets voor een schoolgaand kind is dan een te grote uitgave. Als er acute en dringende uitgaven gedaan moeten worden die iemand niet zelf kan dragen, kan Fonds Bijzondere Noden Rotterdam (FBNR) bijspringen om te voorkomen dat zo’n uitgave leidt tot schuldproblemen.

Eén op de 12 kinderen in Nederland groeit op in armoede. Deze kinderen kunnen soms niet op schoolreis, hebben geen fiets of computer of moeten om financiële redenen afzien van activiteiten die voor leeftijdsgenootjes heel normaal zijn. Dat is verdrietig en beperkt hen in hun sociale ontwikkeling. Leergeld Nederland maakt het financieel mogelijk voor kinderen om mee te doen aan binnen- en buitenschoolse activiteiten.

Effecten van de crisis

In het afgelopen jaar is de schuldenproblematiek in Nederland gegroeid ten opzichte van vorige jaren. Door de coronacrisis zijn veel mensen hun baan kwijtgeraakt. In het tweede kwartaal van 2020 groeide het werkloosheidscijfer met 26%. Hoewel vanwege de flinke steunmaatregelen voor het bedrijfsleven er in de laatste drie maanden van het jaar meer mensen dan normaal weer aan het werk kwamen, is de vrees dat de grote klappen over een tijdje zullen komen als de overheidssteun afgebouwd gaat worden. Dan wordt duidelijk welke bedrijven alsnog gaan omvallen en medewerkers zullen moeten ontslaan. Ook moet in de nabije toekomst duidelijk worden wat het effect van de crisis is op zzp’ers en flexwerkers.

De vorm van schuldenproblematiek waar hulporganisaties in Nederland zich op richten verandert mede als gevolg van de coronacrisis. Organisaties bereiden zich voor op een veranderende groep cliënten, onder andere omdat ze verwachten dat de groep jongeren met schulden toeneemt. Ook anticiperen ze op een grotere toeloop van mensen met hulpvragen, bijvoorbeeld door actief op zoek te gaan naar ondernemers die zelf in de schulden hebben gezeten en die zich als ervaringsdeskundige vrijwilligers willen inzetten.

Adessium

We vinden het belangrijk dat iedereen volwaardig kan deelnemen aan de maatschappij. Schulden en sociaal isolement zijn daarin een belangrijke belemmering. We ondersteunen maatschappelijke initiatieven gericht op het voorkomen van schulden, zodat niemand er alleen voor hoeft te staan.