Elizabeth Salter Green en Maria Westerbos gebruiken geen plastic broodzakjes, dragen geen synthetische kleding en denken drie keer na of ze plastic speelgoed aanschaffen. Niet zonder reden. Deze twee experts van onze partnerorganisaties CHEM Trust en Plastic Soup Foundation vechten voor een toekomst zonder schadelijke plastics en chemicaliën. Ze zoeken de verbinding met de wetenschap, beleidsmakers en andere actievoerders.

“Your government must be ashamed!”

“Plastic zit in je appel, je sla, je prei, in dieren, het zit in ons. Het gaat niet meer weg.” Maria Westerbos van Plastic Soup Foundation (PSF) windt er geen doekjes om. Ruim tien jaar geleden ging zij al de barricaden op om het gevaar van plastic aan te kaarten, destijds nog geen gemeengoed bij het grote publiek en de politiek. “We wisten toen de aandacht te trekken met Charles Moore, de oceanograaf en kapitein die in 1997 in de Grote Oceaan de plasticsoep ‘ontdekte’. Hij schepte in zijn kapiteinsuniform met een visnetje plastic uit de Hofvijver: ‘There is a lot of plastic soup here, your government must be ashamed!’ Die dag stond zijn uitspraak op de voorpagina van alle regionale kranten en het AD. We bereikten in een keer 9 miljoen mensen met onze boodschap. Op dat moment dacht ik: nú snap ik hoe het werkt, hoe je de pers haalt.”

Veilige chemicaliën

Elizabeth Salter Green, directeur van CHEM Trust, houdt zich ook dagelijks bezig met plastic, en dan vooral met de chemische stoffen die in plastic gebruikt worden. CHEM Trust is meer van de stille trom. “Wij gaan naar technische vergaderingen van de Commissie, de Europese Raad, het parlement. De gemiddelde consument is waarschijnlijk niet geïnteresseerd in de details van deze vergaderingen en zou het te technisch vinden.” De consument heeft er groot belang bij dat CHEM Trust met wetenschappelijk bewijs komt voor de schadelijke gevolgen van bepaalde chemicaliën. “Mensen zijn zich langzamerhand wel bewust van klimaatverandering en de gevolgen daarvan. Ik wil absoluut niet beweren dat klimaatverandering niet belangrijk is, maar de problemen die chemicaliën veroorzaken zijn daardoor wel op de achtergrond gebleven. Terwijl de bedreiging van chemicaliën even groot is. We willen dat fabrikanten stoppen met de productie van bepaalde stoffen en dat ze betere alternatieven gebruiken. Er zijn genoeg chemische stoffen die wél veilig zijn.”

Enorme productie

Decennialang kon een fabrikant chemische stoffen op de markt zetten met een verkoopboodschap als ‘dit product zorgt ervoor dat iets beter werkt’ of ‘het is nu langer houdbaar’. Elizabeth: “Alleen als er dan vervolgens een probleem was met het betreffende chemische ingrediënt, dan konden wetgevers het verbieden. De fabrikant hoefde dus niet te bewijzen dat het product veilig was voordat het op de markt kwam. Met als gevolg dat al decennialang schadelijke chemicaliën in ons milieu terecht zijn gekomen. Toen de EU de zogenoemde REACH-wetgeving ontwikkelde en toepaste in 2007, tóén pas werd het eindelijk beter – hoewel nog niet perfect – geregeld. Als een fabrikant nu een chemische stof op de markt wil brengen, dan moet hij eerst bewijzen dat het veilig is.” Ons milieu heeft te kampen met decennialange blootstelling aan plastic en chemische stoffen. Maria: “De productie van plastic is gigantisch gestegen, vanaf de eerste producten na de Tweede Wereldoorlog tot vandaag. Na het jaar 2000 hebben we bovendien evenveel geproduceerd als in de vijftig jaar ervoor. Als we zo doorgaan, verdubbelen die aantallen nog eens de komende dertig jaar. De wereld overleeft dit niet.”

Op hol geslagen immuunsysteem

De boodschap van PSF draait steeds meer om de gezondheid van de mens zelf én die van toekomstige generaties. Maria: “We moeten het verhaal, het narratief, op een andere manier brengen. De wereld gaat niet veranderen omdat er plankton doodgaat, dat is te ver weg voor mensen. Je moet het dicht bij huis brengen. Zoals: wetenschappers hebben aangetoond dat ons immuunsysteem op hol slaat, omdat dat gestrest raakt van plastic in ons lichaam.”

Foetus in de baarmoeder

Elizabeth benadrukt ook de grote gevolgen voor onze kinderen. “Wij volwassenen kunnen al jaren aan schadelijke chemische stoffen zijn blootgesteld. Dat kan gevolgen hebben voor onze gezondheid, maar misschien ook niet. De foetus die zich in de baarmoeder ontwikkelt is daarentegen veel kwetsbaarder voor toxische blootstelling op de verkeerde momenten. De baby kan geboren worden en gezond lijken, maar die blootstelling als foetus kan tot ziektes leiden als volwassene. Als bijvoorbeeld het hormoon testosteron niet kan pieken omdat de zwangere moeder blootgesteld wordt aan hormoonontregelende chemicaliën, dan ontstaan er problemen met de vorming van de mannelijke voortplantingsorganen en de vruchtbaarheid van de jongen in de toekomst. Veel spullen in huis hebben deze synthetische chemische ingrediënten, denk aan pvc-vloeren, cosmetica, speelgoed, verzorgingsproducten, meubilair. Shanna Swan, een gerespecteerd wetenschapper, voorspelt in haar boek Count Down dat als we in deze mate in aanraking blijven komen met schadelijke chemicaliën, het aantal zaadcellen bij mannen het nulpunt bereikt in 2040. Een ramp voor de mensheid.”

Snelle mode en schadelijke vezels

Mensen worden ook blootgesteld aan schadelijke stoffen in kleding. Maria: “We werken nu een jaar of acht aan ons project Fatal Fashion. Eerst achter de schermen, maar nu gaan we er ook mee naar buiten. We onderzochten hoeveel vezels er vrij komen uit synthetische kleding en hoe je dat kunt voorkomen. Als snel bleek dat de cijfers veel hoger lagen dan uit eerder onderzoek was gebleken. In plaats van gemiddeld 1900 vezels, wat jarenlang gezegd werd, zit je met een paar sokken van acryl al op 150.000. Gemiddeld komen er 9 miljoen nanovezels, miniem kleine stukjes plastic, vrij tijdens een wasje in de wasmachine. De mode-industrie brengt andere cijfers naar buiten, maar dit is de harde realiteit. Ook komen er vezels los als we buiten lopen. Die vezels ademen we in, waardoor ze ons immuunsysteem schaden, met alle gevolgen van dien. We hebben modemerken al een paar jaar geleden gewaarschuwd: jullie fast fashion is gevaarlijk voor de gezondheid. Ik vergelijk het altijd met een sneeuwbal: we hebben de bal van de berg gegooid toen we met de merken om de tafel gingen, zodat ze met deze informatie aan de slag konden. Helaas hebben de merken geen concrete stappen ondernomen. Ondertussen wordt onze bal alsmaar groter en groter, we verzamelen wetenschappelijk bewijs, bouwen aan onze campagne. Dit voorjaar is onze sneeuwbal zo groot, hij is niet meer te stoppen. We treden groots naar buiten: mensen moeten weten dat ze gevaar lopen.”

De politiek wakker schudden

De wetenschap is belangrijk voor PSF en CHEM Trust. Elizabeth: “Wetenschappers zijn goed in wetenschap, maar ze zijn minder gefocust op wat hun onderzoek betekent voor wet- en regelgeving op het gebied van chemicaliën. Daarom is het belangrijk dat partijen als CHEM Trust werken op die scheidslijn van wetenschap en beleidsontwikkeling. Het is onze taak om te zeggen: kijk eens naar deze nieuwe wetenschappelijke resultaten, deze chemicaliën veroorzaken deze problemen. De wetgevers, bijvoorbeeld de Europese Commissie of de lidstaten, moeten beslissingen nemen om de blootstelling te verminderen.”
Ook PSF weet de politiek te bereiken. Niet alleen schudden de campagnes de pers wakker, maar ook de Tweede Kamer. “Ik vergeet nooit dat de voorzitter van het Afvalfonds bij ons langskwam en zei: ‘Jullie hebben verloren, statiegeld op grote flessen verdwijnt’. Mijn reactie was toen: ‘Maar jij weet niet welke verrassing ik nog in mijn mouw heb…’ In de week voordat het statiegeld eraf zou gaan, hebben we toen 25.000 stuks zwerfafval geraapt met 200 vrijwilligers. 0,5 procent bestond uit grote statiegeldflessen, de rest was plastic waar geen statiegeld op zat.” Uiteindelijk bleef het statiegeld op grote flessen gehandhaafd.

Politieke en economische motieven

De wetgeving in de EU veranderen, daar heb je meestal een lange adem voor nodig. Elizabeth: “Er zijn nu maar liefst 27 lidstaten, met ieder een andere politieke agenda. Zweden, Denemarken en Nederland zijn sterk voorstander van het verminderen van het gebruik van en de blootstelling aan schadelijke chemicaliën. Duitsland is de grootste producent van synthetische chemicaliën in Europa, terwijl dat land zoveel te zeggen heeft in de EU. De vertraging zit dus vaak in politieke en economische motieven.” De komende jaren staat cruciale wetgeving op stapel. “In 2020 kwam de EU met de ‘chemicals strategy for sustainability’, daarin staat dat er een verbod moet komen op de blootstelling van dieren en mensen aan schadelijke chemicaliën. Een enorme ambitie. Wij werken eraan om die ambitie daadwerkelijk in de wetgeving terecht te laten komen, daarvoor moeten we de komende drie jaar flink aan de bak.”

De gouden standaard voor de wereld

Hoe zit het met de rest van de wereld, als het uiteindelijk goed geregeld is in de EU? “De Amerikaanse kapitein Charles Moore zei in de begintijd van PSF tegen mij: verandering moet altijd bij jou in Noord-Europa beginnen. Het is daar veilig, jullie zijn niet arm, hebben een democratie”, zegt Maria Westerbos van PSF. CHEM Trust sluit zich daarbij aan: “De chemicals strategy for sustainability van de EU is zoals wij het noemen de gouden standaard voor de rest van de wereld. Als de EU bijvoorbeeld naar een wereldwijde VN-meeting over chemicaliën gaat, dan werkt het als wisselgeld om te zeggen: Amerika, China, India, jullie moeten aan onze standaarden voldoen als jullie producten naar de EU willen exporteren. Kortom: als de strategie er doorheen is en bepaalde stoffen verboden zijn, dan moeten ze in die landen ook stoppen met de productie van spullen die schadelijke chemicaliën bevatten.”
Niet alleen zorgt CHEM Trust voor verbinding tussen de wetenschap en beleidsmakers, de organisatie werkt ook regelmatig samen met andere organisaties. “We geven onze wetenschappelijke kennis en beleidsvoorstellen door aan andere organisaties, zodat zij hun eigen overheid kunnen aanspreken. Wij hebben ook niet de mediarelaties of de campagnekracht die zij wel hebben. Neem onze campagne rond Food Contact Materials. Wij komen met het bewijs waarom zogenoemde PFAS-chemicaliën, heel nare stoffen die het immuunsysteem beschadigen en kanker kunnen veroorzaken, niet in voedsel[1]verpakkingen gebruikt moeten worden. Andere campagnepartners als Zero Waste Europe zorgen dat deze belangrijke boodschap een breder publiek bereikt.”

Betere babykleding en minder rood vlees

Een betere gezondheid begint bij jezelf, ook als het om chemicaliën en plastic gaat. Elizabeth heeft tips voor consumenten: “Als je je realiseert dat ongeveer 80 procent van de synthetische chemische stoffen door je mond naar binnen gaat, zou ik zoveel mogelijk organisch voedsel eten. En voedsel dat laag in de voedselketen staat, dus minder rood vlees en minder melkproducten. Vermijd verpakte en bewerkte afhaalmaaltijden en eet natuurlijk meer groenten.” Maria drukt ouders op het hart om hun kroost zo min mogelijk bloot te stellen aan plastic. “Kijk naar wat je je baby aantrekt en welk speelgoed je koopt. Koop liever hout of degelijk plastic. Ga niet naar de discounter voor speelgoed dat na een dag al uit elkaar valt. Kies voor een glazen flesje en herbruikbare luiers. Baby’s hebben nog geen bloed-hersenbarrière, alles wat ze inademen gaat direct naar de hersenen. Denk aan je kinderen, we hebben de toekomstige generaties al met zoveel gezondheidsproblemen opgezadeld.”

Tip: video ‘How Chemical Pollution Affects Life on Earth’

Ninja Reineke, hoofd wetenschap bij CHEM Trust, vertelt in een korte, heldere video (Engels, 2 minuten) wat de gevolgen zijn van chemische vervuiling.