De nieuwe Digital Markets Act (DMA) en Digital Services Act (DSA) brengen veel teweeg bij de machtige online platformen, oftewel de Big Tech. Maar wat gaan consumenten hiervan merken? Lotje Beek, beleidsadviseur bij onze partner Bits of Freedom, reageert op herkenbare, online situaties die gaan verdwijnen door de invoering van de DMA en DSA.

De oude Europese wetten voor de digitale markt stammen uit het jaar 2000. Uit de digitale oudheid dus, als je ziet hoe snel de techwereld zich ontwikkelt. Volgens de EU leidt de nieuwe DMA tot meer concurrentie, innovatie en meer keuze voor consumenten en zakelijke eindgebruikers. De DSA regelt onder meer de online-advertentiepraktijk van bedrijven als Google en Meta. Lotje benadrukt het belang van de consument: “Wat Big Tech nastreeft komt namelijk niet altijd overeen met de rechten en vrijheden van mensen. Door die conflicterende belangen ontstaat er een spanning tussen de ambities van platformen en onze communicatievrijheid en privacy.”

7 situaties die gaan veranderen als de DMA en de DSA in 2023 zijn ingevoerd*:

1. Ik typ in de zoekbalk van Google ‘bankstel groen’ en krijg de prijsvergelijker van Google voorgeschoteld, die bovenaan staat en meteen in het oog springt.

Lotje: “Onder de DMA mogen gatekeepers zoals Google hun eigen producten en services niet voortrekken in rankings. Dus wanneer je op Google naar ‘bankstel groen’ zoekt, mag Google niet eerst de eigen service, de prijsvergelijker, aanraden. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld als je op Google zoekt naar een video. Google mag niet YouTube voortrekken, omdat Youtube van Google is.”

2. Tijdens een rondje social media switch ik van Instagram naar Facebook. Ik krijg precies dezelfde advertenties te zien in beide apps.

“Whatsapp, Facebook en Instagram, alle drie onderdeel van Meta, verzamelen persoonsgegevens over ons op hun websites. Onder de DMA mogen die diensten geen persoonsgegevens meer met elkaar delen. Dus als Meta door jouw Facebookgedrag weet dat je in Breda woont, mag dat niet worden doorgespeeld naar Instagram. Een advertentie over een festival in Breda die je op Facebook te zien krijgt, omdat je in Breda woont, mag je dan niet op Instagram te zien krijgen. Tenzij Instagram ook weet dat je in Breda woont. Ook mag niet automatisch jouw e-mailadres of telefoonnummer worden ingevuld als je een account maakt bij Instagram, als je al Facebook hebt. Tenzij de gebruiker daarvoor toestemming geeft.”

3. In mijn Apple App Store schaf ik een nieuwe app aan. Meteen kom ik terecht in de Apple-betaalomgeving.

“Door mensen te verplichten om gebruik te maken van de diensten van een zogenoemde gatekeeper, wordt de gatekeeper alleen maar machtiger. In het geval van Apple heeft dat bedrijf het monopolie op betaalomgevingen van alle Apple-gebruikers, terwijl concurrenten geen kans maken. Maar het is ook belangrijk dat wij als consumenten keuzevrijheid hebben, niet alleen op het gebied van welke app we willen gebruiken, maar ook welke betaalomgeving we willen gebruiken. Als iemand een iPhone heeft, wordt hij automatisch ‘gegijzeld’ door het betaalsysteem van Apple, en de voorwaarden die daarbij horen. Ook als hij liever een ander betaalsysteem had gewild, met voorwaarden die beter bij hem passen. De DMA zorgt ervoor dat je straks wél zelf een keuze kunt maken.”

4. Een vriend zit op Whatsapp, ik gebruik liever het privacyvriendelijke Signal. Dan maar toch Whatsapp gebruiken, anders kan ik hem niet goed bereiken.

“Ook apps als Whatsapp houden ons als het ware gegijzeld. En dat betekent dat ze eenzijdig de voorwaarden kunnen bepalen waaronder we van hun dienst gebruikmaken. We hebben een heel slechte onderhandelingspositie, bijvoorbeeld over hoe Whatsapp omgaat met onze privacy, want Whatsapp weet ook wel dat we moeilijk weg kunnen. Daar komt verandering in. De DMA verplicht interoperabiliteit voor berichten apps. Dat betekent dat je straks vanaf jouw Signal-account een berichtje kunt sturen naar je vriend op zijn Whatsapp-account, zonder dat jij zelf Whatsapp hebt. Dit is een hele grote stap in de richting van een breder communicatielandschap en onafhankelijkheid van Big Tech.”

5. Ik heb geen Whatsapp, dus ik kan niet meepraten in de groepschats van mijn vrienden op die app.

“Over vier jaar zullen ook deze groepschats interoperabel zijn. Dan kun je dus in een groepschat zitten met vrienden die allemaal van verschillende apps gebruik maken. Over twee jaar moeten ook telefoongesprekken op berichtenapps interoperabel worden. We betreuren het dat de oproepen en groepschats nog even op zich laten wachten, maar anderzijds zijn we blij dat ook deze functionaliteiten uiteindelijk interoperabel worden. En wie weet gaat het een stuk sneller dan nu gepland. Het voorstel om sociale mediaplatforms, zoals Facebook en Instagram, te verplichten tot interoperabiliteit heeft het helaas nog niet gehaald.”

6. Op YouTube bekijk ik een video en krijg ik daarna meteen een soortgelijke video aangeraden.

“Momenteel is het zo dat wanneer jij een video kijkt op YouTube, een algoritme van YouTube bepaalt welke video je daarna te zien krijgt. Het doel van dat algoritme is dat je zo lang mogelijk op YouTube blijft. Dit noemen we een aanbevelingssysteem. Zo’n aanbevelingsysteem kan ervoor zorgen dat je als gebruiker verstrikt raakt in de welbekende fabeltjesfuik van desinformatie, zoals zo duidelijk in beeld gebracht door de Nederlandse tv-maker en cabaretier Arjen Lubach.  Platformen moeten straks meerdere aanbevelingssystemen hebben. Wij hadden wel graag gezien dat deze systemen ook van alternatieve partijen zouden zijn, maar helaas is dat er niet doorheen gekomen. Wel moet er ten minste één aanbevelingssysteem worden aangeboden dat niet op profilering is gebaseerd. Platformen moeten bovendien transparanter zijn over die aanbevelingssystemen: dat ze er zijn en wat ze precies nastreven. Dus wáárom je die video krijgt aangeraden.”

7. Ik krijg bepaalde advertenties op het online platform te zien, omdat ik een vrouw ben en heteroseksueel.

“Op dit moment krijg je bepaalde advertenties te zien omdat Facebook en Google uit jouw internetgedrag hebben kunnen afleiden dat je een heteroseksuele vrouw bent. Dit kan leiden tot discriminatie, omdat je bijvoorbeeld van bepaalde advertenties wordt uitgesloten. Na inwerkingtreding van de DSA mogen deze op tracking gebaseerde advertenties niet meer op bepaalde gevoelige data gebaseerd zijn, waaronder seksuele geaardheid. Dus dat je heteroseksueel bent mag geen invloed hebben op welke advertenties je te zien krijgt. Advertentie-algoritmen kunnen dan helaas nog wel onbedoeld leiden tot discriminatie. Bijvoorbeeld als je in een bepaalde wijk woont, kan dat betekenen dat je een bepaalde advertentie niet te zien krijgt. Het kan zomaar zijn dat daardoor bepaalde bevolkingsgroepen van die advertentie worden uitgesloten. Niet omdat het algoritme dat zo bedoelt, maar als een soort negatief side effect.”

Tot slot: hoe heeft Bits of Freedom zich ingezet voor de DMA en DSA?
“Bits of Freedom heeft met leden van het Europees Parlement en met de Nederlandse regering gesproken over de Digital Markets Act en de Digital Services Act om invloed uit te oefenen op de positie van het Parlement en de Raad. Ons voornaamste doel daarbij was het creëren van een meer divers communicatielandschap en meer rechten bij de eindgebruiker, bijvoorbeeld door interoperabiliteit en het beperken van op tracking gebaseerde advertenties.”

* Mits de DMA en DSA correct worden ingevoerd. Dat is afhankelijk van implementatie en handhaving door overheden. Onze partners houden de vorderingen nauwlettend in de gaten.