Nieuwkomers en mensen die hier al langer wonen, het is niet altijd gemakkelijk om deze twee groepen bij elkaar te brengen. We spreken drie partners, die uit ervaring weten hoe je toch verbinding tot stand kunt brengen. Ze vertellen over magische momenten, onmogelijkheden en het belang van een kopje koffie. “Als wij nieuwkomers als zielig beschouwen, hoe kunnen zij dan meedraaien in de maatschappij?”

Een magisch moment

“De mensen die je ontmoet in een nieuw land, bepalen je toekomst. Mijn leven had ook heel anders kunnen lopen. Jarenlang leefde ik in een schizofrene wereld: overdag buiten de werkelijkheid tussen de kunstenaars en eenmaal thuis in een schaduwwereld waarin vrienden drugs verhandelden. Uiteindelijk ben ik verdergegaan in de wereld van acteurs, maar het had heel anders kunnen lopen.” Bright Richards, oprichter en directeur van New Dutch Connections (NDC), is meester in verbindingen leggen. In 1993 vluchtte hij uit Liberia, waar hij een bekende tv-persoonlijkheid was. “Mijn verbinding met Nederland begon met Gre. Ik wens iedereen een Gre toe. Zij merkte in het asielzoekerscentrum op dat ik een professioneel entertainer was. Zij vroeg of ik misschien vrijwilligerswerk wilde doen op een wereldmuziekfestival. Het eerste jaar stond ik bij de deur om kaartjes te controleren. Het tweede jaar stond ik op het podium en was ik de presentator. Daardoor kreeg ik weer zelfvertrouwen, want zelfs met mijn gebrekkige Nederlands kon ik weer mijn oude vak uitoefenen. Het was een magisch moment, daar op dat podium.”

Eigen kwaliteiten

De techniek kan ook helpen om een netwerk op te bouwen. Zo ontstond de Welcome App als middel voor verbinding van persoon tot persoon, met onder meer een chatfunctie voor gesprekken van nieuwkomers met mensen in de buurt. Het uitgangspunt van de app is dat er geen verbinding mogelijk is als de ‘oude Nederlanders’ – mensen die hier geboren en getogen zijn – denken: “Ik weet wat jij nodig hebt. Ik ga jou helpen en jij moet mij dankbaar zijn.” Nieuwkomers zijn juist heel goed in staat om hun eigen weg te vinden. Directeur Julius Weise van Welcome App: “Als wij nieuwe Nederlanders als zielig beschouwen, hoe kunnen zij dan meedraaien in de maatschappij? Zoals Bright ook ervaarde: de nieuwkomer is een persoon, met zijn eigen kwaliteiten.”

Een kleine stap of kans

Lizebeth Melse werkt als coördinator bij het Wereldhuis van stichting Stek, voor stad en kerk, in Den Haag, een informatie[1]en adviescentrum voor mensen zonder verblijfsvergunning. Zij merkt hoe belangrijk het ook voor mensen zonder papieren is om hun kwaliteiten in te zetten: “We bieden daarom activiteiten aan zoals koekjes bakken of koken. De deelnemers helpen elkaar tijdens dit soort ontmoetingen ook binnen hun eigen netwerk. Dan roept een deelnemer door de keuken: ‘Ik ken iemand die een oppas zoekt voor haar kinderen’.”
Het Wereldhuis biedt inloopspreekuren voor mensen zonder papieren. “De groep die op onze inloopspreekuren afkomt is heel divers, van Noord-Afrikaanse mannen die al meer dan dertig jaar hier wonen tot minderjarige jongeren. Wij gaan met hen het gesprek aan: wat is je doel, wat wil je bereiken? Soms is de realiteit hard en komen ze erachter dat het niet gaat lukken in Nederland. Maar ik heb ook hoopvolle ervaringen, bijvoorbeeld met jonge vrouwen die moesten vluchten vanwege eerwraak. Ik ben dan zo blij als ze, na jaren van wanhoop en problemen, een vergunning krijgen en eindelijk gewoon hun leven kunnen leven.”

Welk beeld wil jij geven?

Bright van NDC gaat ook graag het gesprek aan met jongeren: “Ik vraag hen dan: de wereld heeft een beeld gevormd over jou. Maar welk beeld wil jíj geven? Dat geldt ook voor volwassenen. Zo vertelde een man die meedeed aan een van onze projecten dat hij een ‘Moszkowicz’ was in zijn land, een succesvol advocaat. ‘Hier zegt mijn buurman mij zelfs geen gedag’, vertelde hij verdrietig. Hij werd niet gezien als mens. Iedere keer belde de sociale dienst hem op met een boodschap als: we hebben een schoonmaakbaan voor jou gevonden op het station. Ze zágen hem niet en hij liet zichzelf niet zien. We zetten bij NDC daarom een vluchteling op het podium, dan moet het publiek wel naar die persoon kijken: whether they like it or not, they have to look at you. Als diegene werk ambieert in de zorg, nodigen we ons netwerk in de zorg uit. Of een oud-vluchteling nodigt collega’s uit van zijn werk. Collega’s die soms helemaal geen weet hebben van zijn of haar verhaal. Dan ontstaan daar ook verbindingen, kansen voor mensen die ook een netwerk zoeken in die sector. Al is het maar een kleine stap of kans, zoals Gre die destijds voor mij een vrijwilligersbaantje regelde.”

‘Ga terug naar je eigen land’

Het is moeilijker om verbindingen te maken als je je als nieuwkomer niet welkom voelt. Lizebeth van het Wereldhuis merkt dat mensen soms last hebben van de harde opstelling in de maatschappij en bij de politiek. “Het hardnekkige beeld van ‘de migrant als gelukszoeker’ vereist bijstelling. Eenmaal in Nederland is een werkvergunning krijgen zo moeilijk, terwijl veel mensen zonder papieren juist willen werken en ‘gewoon’ belasting betalen. Ze willen erbij horen, zoals ieder mens dat wil. Stel je voor dat je al jaren probeert een verblijfsvergunning te krijgen, maar de Immigratie- en Naturalisatiedienst gelooft jouw vluchtverhaal niet. Terwijl je niet terug kunt en durft. Of je werkt hier al dertig jaar illegaal en zonder rechten. Dan komen uitspraken als ‘Je kunt wél terug, ga lekker terug naar je eigen land’, keihard aan.”

Sociale codes

Als je de taal nog niet spreekt en de sociale codes niet kent, dan zijn mensen die hier al langer wonen ook niet altijd benaderbaar. Hani Al Duias, gevlucht uit Jemen, weet het nog goed uit zijn tijd in het asielzoekerscentrum. “Ik was zo eenzaam. Bij het busstation probeerde ik een gesprek te beginnen met mensen, maar zij keken mij vaak raar aan. De Welcome App was daarom mijn redding. Op dit platform kon ik gesprekken beginnen met mensen in de buurt, kon ik vragen stellen over de Nederlandse cultuur, en zag ik waar ik naartoe kon gaan om mensen te ontmoeten. De mensen die ik via de app leerde kennen, hielpen mij op weg in Nederland. Uiteindelijk heb ik er tientallen vrienden aan overgehouden, onder wie een beste vriend, én ik heb via een kennis van de app mijn huidige baan als coördinator bij een hogeschool gevonden.”

Timmermanstaal spreken

Nieuwkomers struikelen soms over vooroordelen, maar ook over onmogelijkheden. Bright van NDC: “Vergeet de onmogelijkheden. Ik moet altijd denken aan de 55-jarige timmerman die alleen Arabisch sprak. Zelfs ik betrapte mezelf op vooringenomenheid: hoe kunnen we hem nou aan een netwerk helpen, als hij alleen die taal spreekt? Maar ik had het fout. Hij werd tijdens een van onze bijeenkomsten gezien door de juiste mensen, mensen die ook timmermanstaal spraken. Na een veiligheidsinstructie in het Arabisch kon hij al snel aan de slag bij een woningbouwcorporatie. Hij had als goede timmerman een connectie weten te maken.”
Lizebeth van het Wereldhuis beaamt dat het mensen goed doet als ze verbinding maken vanuit hun kracht: “Als je alleen maar op je kamer zit en haast niemand spreekt, zoals sommige mensen zonder papieren,dan ga je psychisch snel achteruit. We verhuizen dit jaar naar een andere locatie in Den Haag. Daar kunnen we nog meer activiteiten aanbieden, zoals werken met computers, fietsen repareren en voorlichtingen en trainingen van andere organisaties zoals een EHBO-cursus van het Rode Kruis. Het is zo belangrijk dat mensen bezig blijven, andere Hagenaars spreken, daar hebben ze in het dagelijks leven maar weinig contact mee. Er zijn groepen die elkaar vinden en op weg helpen, denk aan Filipijnse huishoudelijke hulpen die lid zijn geworden van de FNV. De mensen die bij ons op spreekuur komen, redden het niet zo goed, missen zo’n netwerk, hebben minder vaak een baan.”

Klaar met zielig zijn

Julius, van Welcome App, werkte voorheen als vrijwilliger in de Amsterdamse noodopvang en merkte daar dat het niet eenvoudig was voor asielzoekers om echt contact te krijgen met Nederlanders. “Daar was ik een van de weinige vrijwilligers die samen met de jonge jongens op de kamer ging gamen of een kopje koffie drinken. Vooral de jongeren waren al snel klaar met ‘zielig zijn’, met vluchteling zijn. Ze wilden een baan en gáán. Daarom ben ik toen op het idee voor een app gekomen, om hen een tool te geven om zelf contacten te leggen en verder te komen.”
De afgelopen jaren is flink gesleuteld aan de mogelijkheden van de app en zijn de ervaringen van nieuwkomers meegenomen in de ontwikkelingen. Julius: “Het is nu hét portaal voor integratie en inburgering. We geven gebruikers toegang tot relevante informatie, zoals organisaties voor taallessen en inburgering, activiteiten en workshops bij hen in de buurt. We werken daarvoor ook samen met gemeenten. Kortom: handvatten om zelf je weg te vinden in de maatschappij en connecties te maken.” Nieuwkomers hebben namelijk vooral behoefte aan connectie, een netwerk. Woordkunstenaar Bright vat de kern samen: “Het is belangrijk dat we nieuwe Nederlanders in hun waarde laten, hun waarde zien én echte verbinding met hen maken. Door verbinding vallen muren weg.”